Hemel en hel

Geschreven door de redactie

De aarde is één zestigste deel van de aardse Gan Eden.
De aardse Gan Eden is één zestigste deel van de Hemelse Gan Eden.
De Hemelse Gan Eden is één zestigste deel van de Gehinnom.
Sommigen zeggen dat de Gehinnom onmetelijk is.
Pesachiem 94a

Wat gebeurt er precies met je ziel wanneer je komt te overlijden en je lichaam is begraven? De Talmoed zegt dat de ziel voor het Hemelse Gerecht – Bejt din sjel ma’alah – komt te staan. De ziel moet rekening afleggen over zijn of haar leven: din wechesjbon (oordeel en rekening). De Talmoed beschrijft specifieke vragen die ons gesteld zullen worden:

Heb jij je daden met geloof gedaan?
Heb jij je partner gevonden en jezelf voortgeplant?
Heb jij tijd vrij gemaakt voor Torastudie?
Enz.
Al je daden worden als een video aan jou getoond en je gedachten zullen als het ware deze film als geluidsfile ondersteunen, wat hardop afgespeeld zal worden. Er zullen momenten zijn dat je hele hilarische en humoristische fragmenten zult zien en zult horen, maar ook hele generende momenten, verdrietige en hele blijde. Vele zaken zijn wij al lang weer vergeten en ook dat zullen wij weer onder ogen moeten zien, zoals je bijvoorbeeld een voorval vergeten bent en een vriend attendeert je daarop: ‘Kun jij je nog herinneren dat jij toen dit en dat zei en toen dit en dat deed?’ Opeens weet je het dan weer!

Na de film krijg jij je recensies over jouw levensfilm te horen. Je slechte kanten worden door bepaalde critici bekritiseerd en er zijn critici die jouw goede daden zullen benadrukken. De Talmoed zegt dat je geoordeeld bent en dan word Olam haba de volgende issue. Alleen RaMBaM en RaMBaN hebben een verschillend idee over de Olam haba. De Misjna zegt dat heel Jisrael deel heeft aan de Olam haba. RaMBaM zegt dat de Olam haba de wereld van de zielen is. Dat is de wereld na de dood: het hiernamaals. De geestelijke beloning is vele malen groter dan hier en uit zich in een koesterende licht nav je daden in deze wereld. De RaMBaN is daar niet mee eens. Volgens de RaMBaN betekent de Olam haba in de Talmoed de wereld van de opstanding.

RaMBaM heeft duidelijk over een andere dimensie en tijd en de RaMBaN heeft het over een geschiedkundige Olam haba. Dit betekent niet dat de RaMBaN niet in een hiernamaals, in een wereld van de zielen gelooft. En beide geloven in de terugkomst van de ziel in het verrezen lichaam en beide geloven in de Bejt din sjel ma’alah. Echter is het een kwestie van verschillende uitleggingen omtrent het concept “Olam haba”.

Toen Rav Eliezer ziek werd, kwamen zijn studenten op ziekenbezoek en zij zeiden:
“Meester! Leer ons hoe wij moeten leven, zodat wij de Olam Haba (toekomstige wereld) verdienen!”
Hij antwoordde: “Ga zorgvuldig met jouw medemens om en behandel hen met eerbied”
Sjabbat 127a

Door je te realiseren dat de Bejt din sjel ma’alah met rechters, getuigen, advocaten en aanklagers werkt, ga je rekening mee houden hoe je moet leven. Je ontwikkelt met deze realisatie een jirat sjamajiem: “vrees voor de Hemel”. Hierdoor wordt je bewust dat je een keer doodgaat. Deze gedachtegang kan je tegenhouden om te zondigen en je gaat de strijd aan tegen je jotzer hara, je kwade neigingen. Wanneer je je jotzer hara niet in bedwang kan houden, adviseert de Talmoed de Sjema te lezen. En als dat niet werkt, denk dan aan de dag van je dood.

Olam haba heeft niet de kenmerken zoals deze wereld en ieder mens genereert door aanwijzingen “hier beneden” zijn eigen Olam haba.

“De rechtvaardigen onder de gojiem (Niet-Joden) hebben
een aandeel in de Olam Haba (Toekomstige Wereld)”
Talmoed Avoda Zara 10b; 18a

In de Misjna – Oekzin 12 – staat: ‘oseh hakodesj baroech Hoe lehanechiel lechol tsadiek we tsadiek sjaj olomot’ De Heilige – Geprezen is HIJ – maakt iedere rechtvaardige om 310 werelden te beërven. Sjaj betekent “gschenk” en de getalswaarde – hoe kan het ook anders – van Sjaj is 310 (Sjin is 300 en Joed is 10). Sjaj olomot is dus een geschenk van 310 werelden. Dit is een enorme grote beloning voor de daden in dit leven. Ieder persoon wordt voor goede daden beloond. Hasjem zal geen enkel beloning voor wie dan ook tegengaan. De Talmoed zegt ook dat er geen beloningen van de mistwes in deze wereld te vinden zijn, behalve beloningen van enkele mitswes die specifiek in de Tora vermeld staan. Daarom is RaMBaM van mening dat de regen die Hasjem het land geeft omdat men zijn inzettingen volgen (Dwariem/Deut. 11:13-21) geen echte beloning is voor de mitswe, maar een voorziening om de mitswe te vergemakkelijken. Als de regen op tijd neerdaalt, is het land gezond en te bewerken waardoor we werk en dus eten hebben. Wanneer we voldoende eten hebben, is de kans groter dat we fatsoenlijker leven, waardoor de kans groter is dat wij de mistwot naleven. Maar de geestelijke beloning vindt in de Olam haba plaats en deze is niet te vergelijken wat je hier kunt ervaren. Men zegt dat het 310 keer prettiger aanvoelt dan alle materiële genietingen hier op aarde!

Hoeveel je krijgt of wat voor deel je krijgt, genereer jij zelf (dat is beloning van “boven” dat van “beneden” komt). Echter wat je hier genereert kan in Olam haba niet verbeterd of vermeerderd worden, zoals bijvoorbeeld een nog betere boom wilt waar je onder kunt liggen. Je bent nu eenmaal de markt (dit leven) afgelopen en buiten de markt is geen koop en verkoop.

Eén moment van verrukking uit de Olam Haba (toekomstige wereld)
overtreft alles in deze wereld.
Misjna Pirké Avot 4:17

Iemand kwam terug uit de Olam haba en men vroeg: ‘wat heb je gezien?’ Hij zei: ‘de rijken van hier zijn de armen daar en de armen hier zijn de rijken daar’. Hier kunnen dit als volgt opvatten: de beloning in Olam haba worden gegenereerd door iemands daden, de beloningen n.a.v. nagevolgde mitswot ontvangen wij dus in Olam haba. Dit heeft dus betrekking op de goede daden. De verkeerde daden moeten gerectificeerd worden. Deze rectificatie vindt plaats in de Gehenna. In de TeNaCH wordt er een plaats bij Jeroesjalajiem het dal van Gehinnom genoemd. Het wordt in de Talmoed als het ware een depot van geestelijke rectificatie gezien. Alles hier heeft een geestelijke tegenhanger. Zo ook Gan Eden. Ooit was hier op aarde Gan Eden. Dit is precies zo in het hiernamaals en voordat je die betreden mag zal je eerst gelouterd moeten worden, want jouw verkeerde daden moeten gerectificeerd worden.

De misdadiger, wiens zonden zwaarder wegen dan zijn verdiensten,
wordt na de dood gestraft voor zijn zonden.
Daarna heeft hij recht op de eeuwige beloning van de ziel,
tenzij hij behoort tot de groep misdadigers waarover staat geschreven dat zij een deel in de Olam Haba (Komende Wereld) verloren hebben.
Hilchot Tesjoewa 8:1

Sommige Tsaddikiem gaan direct naar Gan Eden, maar ze moeten net als iedereen zich laten dopen in de rivier Dinor. Waarom moeten wij ons dopen in deze spirituele rivier? Talmoed Jeroesjalami quote dat rabbi Zere 100 dagen moest vasten om de Babylonische Talmoed te vergeten om zo de JT te kunnen begrijpen. De BT heeft namelijk een bepaalde manier van denken en de JT heeft een geheel andere benadering. Je moet de eerste vergeten om de tweede te begrijpen. Als je naar Olam haba gaat, heeft je ziel nog de wereldse “benadering”. Je bent op de dagelijkse beslommeringen ingesteld die je zeventig-tachtig jaar naleefde. Wanneer je dood gaat, laat de ziel deze gewoonte niet zomaar los, waardoor je de Olam haba niet voldoende zal waarderen. Dopen in de Dinor is als het ware een bitoel, een nietigverklaring van je wereldse “ik”. Je wordt een nieuw mens waardoor je Gan Eden ka betreden. Wanneer iemand onrechtvaardig is, wordt hij eerst naar de Gehenna gestuurd. Dit duurt hoogstens twaalf maanden. Alle pijnen op deze wereld is slechts een fractie van de Gehenna. Het is daarom ook vreselijk daar te zijn, hoe kort het ultieme straf van twaalf maanden ook lijkt. De Midrasj spreekt over de vuren van de Gehenna en de sneeuw van de Gehnna. Wanneer iemand geestelijk koud is geweest, moet hij opgewarmd worden. Iemand die geestelijk te vurig was, moet hij worden afgekoeld. Gehenna is als een pijnlijke schrobbeurt.

Iedere Sjabbat is de Gehenna gesloten en mogen de zielen de Gehenna verlaten! De reden waarom het avondgebed voor het einde van de Sjabbat extra lang is, is om de tijd dat de zielen uit de Gehenna is te verlengen.

De Kaddiesj wordt elf maanden opgezegd. Waarom elf en niet twaalf? Door het twaalf maanden op te zeggen impliceer je namelijk dat de overledene uiterst slecht is geweest. En waarom wordt de Kaddiesj überhaupt opgezegd als het geen rouwgebed is? Omdat de overledenen zonder lichaam niet in staat is om de mitswot te voldoen. Mitswe betekent namelijk “aansluiting met Hasjem”. Het is daarom ook niet belangrijk of de ziel in de Gehenna of in Gan Eden verkeert. De ziel wordt door de Kaddiesj sowieso verhoogt.

RaMBaM: Maar onrechtvaardigen zullen eeuwig gestraft worden voor hun misdaad,
wanneer zij sterven zonder tot inkeer te zijn gekomen.
Want wie oprecht berouw heeft en tot inkeer komt
heeft recht op zijn deel in de Olam HaBa (Komende Wereld).
Hilchot Tesjoewa 3:14

Men denkt dikwijls dat het hiernamaals niet tijdgebonden is. Toch is dit niet helemaal juist. Uiteraard zijn de geestelijke wezens niet aan tijd gebonden op de manier zoals wij die zijn, want zij leven in een heel andere dimensie en wereld dan wij. Maar dat men daar wel een tijdspanne aanhouden moet duidelijk zijn doordat de onrechtvaardige zielen op Sjabbes uit de Gehenna mogen. Tehilliem 90 bevestigt dit door te vermelden dat voor Hasjem duizend jaar als een dag is. Dit kan ook niet anders omdat deze wereld en het hiernamaals tegenhangers van elkaar zijn.

Hiernamaals kent ook vormen van alijah’s van een lagere gedeelte van Gan Eden naar een hogere gedeelte. Er zijn dus levels van Gan Eden. De Zohar noemt deze levels halachot; paleizen. Als een level hoger geplaatst mag worden, ga je als of je met een lift naar boven gaat. De reden dat er verschillende levels zijn is omdat het Licht oneindig is, vandaar dat er sprake is van oneindig aantal halachot waar een ziel naar toe gestuurd kan worden. Alle zielen hebben op een bepaalde moment een alijah, dus moet er een nogmaals een concept van tijd in het hiernamaals bestaan.

Kaddiesj wordt op de Jahrzeit – sterfdag – opgezegd omdat het voor de overledene – ondanks voor ons een verdrietige dag is – een belangrijk moment. De ziel van de overledene krijgt de gelegenheid een level hoger in het hiernamaals te komen. De Kaddiesj geeft die alijah. De kaars die je daarbij brandt staat voor de ziel. De kaars op Jahrzeit branden is daarom een van de heiligste dingen die je kunt doen. Het is geen mitswe maar een belangrijke minhag. Men denkt bij het branden van de kaars aan de overledene.

“Drie activiteiten staan in het Olam Haba (toekomstige wereld) centraal:
vieren van de Sjabbat, genieten van de zonneschijn en sexualiteit.”
Berachot 57b

Wat doen de zielen in het hiernamaals? De Talmoed spreekt duidelijk over de Hemelse jesjieves: de mesivta d’rkia. De Talmoed zegt: ‘geprezen is hij die hier aankomt met de lessen (Talmoed) in zijn hand(palm).’ Dit is verbazingwekkend! Wat betekent dit concreet? Alles wat je hier aan Torastudies leert, leer je in de mesivta d’rkia op een hoger niveau. Het lagere level van Gan Eden ligt in de wereld van Jetsirah. De hogere level van Gan Eden ligt in de wereld van Beriah. Een beloning is toegang krijgen op zo’n jesjive om vervolgens (Tora) lessen die je hier leerde daar te herhalen, maar wederom op die hogere level.

Tora kan op diverse levels onderwezen worden. In deze wereld leert men pesjat,de letterlijke betekenis van de Tora. In de wereld van Jetsirah leren wij remez, de diepere betekenis van de Tora. In de wereld van Beriah leren wij drasj, het niveau van de metafoor. Tot slot leren wij in de wereld van Atsiloeth sod, het kabbalistische niveau. Wanneer wij de eerste letters van pesjat, remez, drasj en sod samenvoegen, komen tot prds. De medeklinkers van het woord pardes. Pardes betekent tuin of boomgaard, maar wij vertalen dit in regel met paradijs.

Ook hier leren wij op de vier verschillende niveaus, maar die zijn niet te vergelijken met het bestuderen van een land met cultuur en taal. Je kunt er nog zoveel daar over leren en daarover weten, maar écht ervaren kun je pas als je dat land ook écht bezocht hebt. Zo is dat ook met het bestuderen van de Tora in de vier niveaus in dit leven ten opzichte van het hiernamaals.

De dood is het tegengestelde van het geven van Torah,
De dood is als een brandende Torahrol,
De dood is als een tegenovergestelde van Waarheid en Vrede.
Er zal geen dood meer bestaan in de de Komende Wereld:
Olam Haba
Megillah 29a; Ketoevot 17a; Sjabbat 105b, Moed Katan 25a; Soekka 32b

Alles komt in uit handen van Hemel, behalve jirat sjamajiem. Dit betekent dat alles uit de Hemel komt, zowel goede dingen als slechte dingen. Voorbeeld: je wordt in galoet geboren. Dit was een hemelse beslissing geweest. Maar hoe je hier mee omgaat en met deze situatie dealt is het enige wat niet uit handen van de Hemel komt. Jouw reactie op de situatie geeft weer in hoeverre jij de Hemel vreest door de situatie te accepteren en er wat van te maken of geen vrees kennen en je in woede en frustratie te beklagen tot je een ons weegt. Zodra je dood gaat is alles duidelijk: ‘nu snap ik waarom ik toen daar geboren werd, deze relaties onderhield, daar mijn werk had en waarom ik dit en dat moest ondergaan’. Je reacties op je lot. Denk aan de openhartoperatie. Een zoeloe die zijn levenlang moest vechten voor zijn leven door de stammenoorlogen, komt in de Westerse wereld en neemt een kijkje in een steriele operatiekamer. Op tafel ligt een man te slapen en een team van wit geklede mensen gaan hem levend en wel opensnijden! Voor de zoeloe is dit je reinste marteling, niet wetende dat het team van wit geklede mensen de man op de tafel zijn leven trachten te redden. Wij zijn de zoeloes in G’ds operatiekamer met een heel beperkte zich op het leven.

In dit kader betrekken wij zijlings de gilgoel erbij: reïncarnatie. Reïncarnatie is een algemeen geaccepteerd goed binnen het Jodendom. De reden van gilgoel kunnen zijn:

tikkoen (herstel)
Het verheffen van de ziel. Arizal zegt dat de ziel steeds moet terugkomen totdat hij alle 613 mitswot in gedachte, spraak en daden vervuld heeft. Dat je diverse gigoeliem kosten. Stel, iemand heeft een specifieke mitswe waaraan hij zijn hele leven wijdt. Hij heeft geld genoeg en hoeft niet te werken en daarom wilt hij zijn tijd aan een speciale mistwe voldoen door bijvoorbeeld zieke mensen te bezoeken. Niemand, ook hijzelf, weet niet waarom het zijn mitswe is. Sommige mensen hebben een bepaalde gelegenheid om zich te wijden aan een bepaalde mitswe. Deze mensen zijn dikwijls een gilgoel omdat in hun vorige leven om een bepaalde reden geen ruimte bestond om naar bijvoorbeeld zieke mensen om te kijken.
Waarom ik, waarom nu? Wij nemen een kijkje in de Middeleeuwen. De Spaanse Inquisitie om precies te zijn. Je verlaat als Jood het land of je wordt op de brandstapel gebracht. Het enige wat je nog van de brandstapel kan redden is het kruis, avoda zerah, afgoderij. Dit is een vreselijke, maar tegelijkertijd een unieke tijd. Een vooraanstaande kabbalist schreef dat de zielen van deze generatie zo moesten lijden om G’ds Naam te heiligen. Waarom toen, want het is nooit meer gebeurd? Deze generatie, zo legt hij uit, is de gilgoel van de generatie van Achab en Isebel. Hun probleem was hun passie voor de afgod Baäl (2 Kon. 18-19). De correctie voor de avodah zara is dus de Heiliging van G’ds Naam en deze generatie kreeg een specifieke keuze. Waarom nu, waarom nu? Zodra wij op het plateau staan om alles te kunnen overzien, zien wij waarom wij op dat moment vervolgd werden en voor een keuze werden gesteld opleven en dood. Het overzien dat we een leven daarvoor G’ds Naam hadden ontwijd en dit mogen rechttrekken. De methode van de tikkoen is namelijk met het geen je gezondigd hebt, dien je immers recht te trekken. M.a.w. in dit leven is slechts beperkt aantal zaken onduidelijk. Dit – zo ondersteunt Arizal – de reden waarom de Misjnah gelijk heeft dat heel Israël een plaats in het Olam haba hebben. Heel Israël betekent alle zielen van Israël komt in Olam haba. Zij het door een gilgoel, gehenna of slechts een doop in de rivier de Dinor. De ziel is eeuwig en G’ddelijk en zal uiteindelijk de perfecte staat bereiken. Maar niet alle lichamen hebben een plaats in Olam haba. Degene die geen plaats in Olam haba krijgen heeft altijd betrekking op het lichamelijke. Dat zijn degene die de herrijzenis van de doden afwijzen.

Rasji: “G’d zetten dit licht [Bereesjit/Genesis 1:4] apart voor de rechtvaardigen in de Olam Haba.”
Bereesjit Rabba 3:6

Wanneer iemand overlijdt, moeten wij naast dat wij voor het Bejt din sjel ma’alah te staan ook de “din wechasjbon” (volledige rechtvaardiging en een boekhouding) afleveren. De Baal Sjem Tov zegt daar iets moois over. Het is als het ware een zielenaccount dat wordt bijgehouden wat je tot nu toe gedaan hebt. Din betekent rechtvaardiging en chesjbon betekent (be)rekening. Wat komt eerder: chesjbon of din? Als je zegt “chesjbon”, dan is het een berekening betreffende je eigen gedrag. Wanneer je eerst voor “din” kiest, dan zie je een levensvideo van een ander. Ja, dan hebben wij het hoogste woord. We hebben állemaal een oordeel over een ander klaar staan betreffende de flaters en zonden. Maar zoals jij de ander oordeelt, zo oordeelt de ander net zo goed over jou. Als jij iemand positief beoordeeld zal jij ook positief beoordeeld worden.

Vervolgens gaat men naar de Gehenna. De Gehenna is – zoals eerder aangegeven – geen fysieke plaats.

Gelukkig is hij die hier (Olam Haba/Toekomstige wereld) zonder schaamte komt
Sefer Hazohar 14a

Na dit leven kunnen we niets meenemen. Wat we wel mee kunnen nemen zijn goede daden, chesed en Tora. Materialisme is zo oppervlakkig en is als de wind. Ok, je moet blij en dankbaar zijn met je materiële rijkdommen, maar het mag geen doel op zichzelf zijn (Babel), maar een instrument om een nog beter mens te zijn. Hoe onthand men zich voelt als de pc een crash maakt. Nee, ook de pc is een middel om goed te zijn. We moeten prioriteiten niet door elkaar halen. Omdat we alleen goede daden, chesed en Tora kunnen meenemen, kunnen we tesjoeva alleen in dit leven doen. Je komt dan in de Gehenna – zoals eerder gezegd – voor uiterlijk 12 maanden en dán doe je in het hiernamaals tesjoeva. Dit is – ook al eerder aangegeven – een zeer pijnlijke ervaring. In de Gehenna voelt de nesjomme een intense schaamte hoe hij zijn leven heeft verspeeld – het leven dat door G’d gegeven is. De Gehenna is een state of mind als of je in vuur en vlam staat en verbrand word. Kijk maar als jij je schaamt. Dan wordt je vuurrood. In de Gehenna pijnig jij jezelf. Dat doet G’d of de christelijke duivel niet. Je kan, omdat je geen lichaam hebt, niet uit die schaamteloze toestand komen.

Echter – volgens de Talmoed – is Korach een uitzondering. N.a.v. zijn opstand tegen Mosje werd hij met zijn aanhangers door de aarde opgeslokt. Maar omdat zijn nazaten Channa en Sjmoe’el hanevi zulke tsaddikiem waren, had hij minder schaamte.

De Gehenna is een zuiveringsplaats waar je niet weg kunt. Na de Gehenna krijg jij je doop in de rivier de Dinor en dan betreedt je het Olam haba. Er zijn niet zulke fysieke activiteiten zoals hier, maar zoals eerder gemeld krijg je de gelegenheid om te lernen en je blijft in Olam haba tot de wederopstanding van de doden. De nesjomme gaat weer terug in het lichaam.

Zal er na de wederopstanding der doden weer een vorm van sterfte zijn of blijf je in je lichaam voor altijd? RaMBaM spreekt over een zeer lange tijd na de wederopstanding, maar we zouden uiteindelijk toch weer dood gaan en dan gaan we weer naar Gan Eden om daar de beloning te ontvangen. RaMBaM gelooft namelijk niet in de gigoel. RaMBaN – die wel in de gilgoel gelooft – is daar absoluut niet mee eens. Na de wederopstanding blijven we hier. De G’ddelijke openbaring zou volgens hem hier plaatsvinden. We zullen het zelf zien. In het Jodendom is namelijk het hier en nu het belangrijkste.

Het is daarom fascinerend om aan te merken dat wij volgens Sjabbos 31a daadwerkelijke vragen – die we eerder noemden – door het Hemelse Rechtbank gesteld worden. Weet je wat de allereerste vraag zal zijn? De verrassing is dat het niet “geloof jij in G’d” of “heb jij tijdens Jom Kippoer gevast” zal zijn, maar “ben je eerlijk geweest in zakendoen?” En dan niet hoe godsdienstig je met G’d was, maar hoe jij je bedrijfszaken leidde. Was jij open en eerlijk tegen mensen? De tweede vraag, echter, gaat naar het hart van ons Joodszijn.”Heb je vaste tijden voor studie Torah vastgelegd?” Het zou blijken dat het vertrouwd zijn met de Tora en het worden van een goed geïnformeerde Jood dé sleutel te zijn die de deuren voor al het andere in het Joodse leven opent. Is het geen merkwaardige verschijnsel van onze tijd dat veel van onze briljantste procureurs, verdedigers en rechters géén enkele pagina van Talmoed of de klassieke Joodse encyclopedie ooit geopend hebben? Of dat de meeste van onze beste medici de medische geschriften van RamBaM volledig onbekend mee zijn? Of dat onze machtigste bedrijfsmagnaten op Joods gebied onwetend en zelfs ongeletterd blijven? Eens komen we voor het rode stoplicht te staan en dan is onwetendheid over de wet geen excuses. Geen politieagent zal het acceptabel vinden dat de automobilist niet wist dat hij voor het rode stoplicht moest stoppen. In deze dagen hebben we alle gelegenheid om niet een onwetende, een ongeletterde te zijn. Sjioeriem is overal van het Net af te halen of zelf bij een rabbijn te volgen. Je kunt zelfs een eigen virtuele rabbijn kiezen! De Talmoed was ooit een gesloten onbereikbaar boek voor de onwetenden. Nu kun je de Talmoed zelf kopen, zowel op cdrom als fysiek in boekvorm, zelfs in het Engels. Zorg ervoor dat je op de vragen van het Hemelse Rechtbank bevestigend kunt beantwoorden. Laten wij voor zorgen dat wij straks niet met een mond vol tanden komen te staan.

In de Olam Haba (Toekomstige wereld) zal de Gehinnom niet meer bestaan. G’d zal de zon van haar plek nemen en zal met haar stralen de vromen genezen en de zondaren bestraffen.
BT N’dariem 8b

Bronnen:
Angels Heaven and Hell- Rabbi Nissan Dovid Dubov
The Final Exam- Yossy Goldman
Sjioer Kohelet 1 d.d. 29-10-2006 Diasporajesjive Jeroesjalajiem- rabbijn prof. Efrayim Sprecher

©FAQ-online 2007