Tsenioet – de Joodse manier van kleden – tegenwoordig

Geschreven door Dayan mr. Drs. R. Evers

De eerste Tora-afdelingen – Bereesjiet en Noach – handelen over de zondeval van de eerste mensen in het Paradijs, waardoor kleding noodzakelijk werd en de onzedelijkheid van de mensheid vlak voor de Maboel – zondvloed. Een goede aanleiding om ons eens te verdiepen in het Joodse begrip tsenioet.

Tsenioet – letterlijk: ingetogenheid – is het eerste waarmee een buitenstaander geconfronteerd wordt wanneer hij traditionele Joden ontmoet. Lange rokken, lange mouwen, zwarte broeken, sjeitel (pruik). Over het algemeen maakt de buitenstaander drie denkfouten. Velen denken dat het er om gaat om de man te beschermen. Anderen veronderstellen, dat tsenioet alleen voor vrouwen bestemd is en een derde groep meent dat tsenioet niks anders is dan een dress-code. Het eerste misverstand is niet zo vreemd. Tsenioet wordt meer benadrukt voor dames. Het gaat meestal over de vraag wat het effect van de vrouwelijke verschijning is op mannen uit de omgeving. Toch is dit een reductie van de werkelijkheid. Tsenioet is iets wat iedereen aangaat. Tsenioet is meer dan alleen maar de lengte van de rok. Het gaat uiteindelijk om spirituele groei en in een wat breder verband de psychische gezondheid van onze gemeenschap. Net zoals de zegeningen van de Sjabbat-rust kan tsenioet alleen maar begrepen worden door het te praktiseren. Men moet anders durven zijn dan de omgeving. Gila Manelson, auteur van `Outside, inside’ is expert op dit gebied: ”Een relatie, die voornamelijk gebaseerd is op uiterlijk, kan desastreus uitpakken”. In haar boek komen ook veel psychologische aspecten aan de orde.

Waarom wij ons niet kleden zoals de moslims
Moslimvrouwen bedekken vrijwel hun hele lichaam. Hierdoor zijn alle vrouwen uiterlijk gelijk. Niemand kijkt verder naar hun lichamelijke verschijning. Maar aan de andere kant kan haar uiterlijk ook niet meer haar innerlijke schoonheid reflecteren. Het hele lichaam wordt genegeerd. De Joodse benadering ontkent vrouwelijkheid niet. Tsenioet maakt gebruik van het lichaam om de diepere achtergronden van de persoonlijkheid te laten doorschemeren. Natuurlijk is de scheidslijn tussen aandachttrekken versus geestelijke uitstraling subtiel en fijn. Maar deze uitdaging moet aanvaard worden. Het Jodendom eist niet dat het gezicht bijna geheel bedekt wordt of dat het lichaam totaal verhuld en verborgen wordt. Ook al houdt men zich volledig aan de voorschriften van tsenioet, toch kan het zijn dat men de aandacht trekt. Maar dan stellen wij: dit is het probleem van de man. De vrouw heeft haar best gedaan om ingetogen gekleed te gaan. Nu moet de man zijn ogen onder controle houden!
Toch geloven we vaak dat onze eigenwaarde afhankelijk is van onze capaciteit om anderen te laten omkijken. Hoe vaak denken we niet: ”Willen we ‘iemand krijgen’, dat we moeten niet alleen maar geestelijk maar ook lichamelijk sympathiek overkomen”. De vraag luidt alleen: waar ligt de nadruk? Als we ons goedkoop kleden, komen we goedkoop over en daarop willen we niet worden afgerekend. Wanneer je voor een goede baan solliciteert, kleed je je netjes aan. Wanneer je naar een rendez-vous gaat om de persoon te ontmoeten waarmee je ooit een diepere relatie hoopt op te bouwen, zou je net zo decent moeten overkomen door je kleding en houding als wanneer je voor een baan solliciteert.

Worden vrouwen onderdrukt?
Voor de buitenwereld lijkt het alsof vrouwen binnen het orthodoxe Jodendom weinig of niets te zeggen hebben. Door zich volledig te bedekken, worden ze onderdrukt. Maar welke maatschappij is nou eigenlijk onderdrukkend, vraagt Gila Manelson zich af? De maatschappij waarin vrouwen, zodra de lente zich aankondigt, proberen overbodige pondjes te verliezen omdat ze anders niet in hun badkostuum passen? Wanneer men overgaat naar de tsenioet-kleding, kunnen er verschillende dingen gebeuren. Iemand die gevoelig is voor de reacties uit haar / zijn omgeving zal over het algemeen zwaarder worden. Door de verhullende kleding maken tien extra kilo’s niet veel meer uit. Maar mensen die altijd veel aten om juist geen ‘ding’ te worden en ongewenste aandacht te vermijden, kunnen hierin weer een stimulans vinden om gewicht te verliezen terwijl ze dan toch hun eigen persoonlijkheid kan handhaven. Maar wat is de oorsprong van je keuze om dun of dik te worden? Als het niet om de mening van de omgeving gaat, dan is het zelfrespect het leidende kompas. Dit is de focus van tsenioet: het weervinden van je eigen ik, het ware zelfrespect.

Hoofdbedekking
Meestal denkt men, dat de vrouwen hun haar moeten bedekken omdat haar verleidelijk en aantrekkelijk zou zijn. In haar huwelijk moet zij haar schoonheid slechts voor haar man bewaren. Maar dit is niet de werkelijke of enige reden. Een belangrijke overgang in ieders leven is die van onschuld naar directe kennis van omgang tussen man en vrouw. Onze hele persoonlijkheid wordt daardoor beïnvloed, van ons zelfbeeld tot de boodschap, die we uitdragen. Voor de vrouw ontstaat er meer verandering dan bij de man. Iedereen is zich bewust van de aantrekkingskracht van haar. Hoe vaak gebeurt het niet dat we ons haar nonchalant naar achteren of juist naar voren laten vallen. We zijn er constant mee bezig, speciaal wanneer er anderen in de buurt zijn. Wanneer een vrouw haarbedekking draagt, maakt ze duidelijk dat ze een nieuwe vorm van bewustzijn heeft gekregen maar dit in de intimiteit van het huwelijk wil behouden.

Een huwelijk is een belangrijke stap in het volwassen worden. Een vrouw, gelijk een man, beziet zichzelf in een ander licht in de context van een nieuwe relatie. Adam werd alleen geschapen maar Eva werd als partner van Adam op de wereld gezet. Het Jodendom beziet man en vrouw en de mens in het algemeen vanuit relaties. In een moderne wereld, waar onafhankelijkheid en zelfstandigheid een graadmeter van persoonlijkheid zijn, is dat moeilijk in te passen.
In het hoofd zetelen de hersenen. Religieuze functionarissen dragen meestal een bepaalde hoofdbedekking. Wanneer we ons hoofd bedekken, benadrukken we dat hier de essentie van ons wezen ligt. Men ziet er soms koninklijk mee uit. Ook bij mannen ziet men meer nadruk op het hoofd na het huwelijk. Mannen dragen in orthodoxe kring vaker hoeden en de gebedsmantel, de talliet, wordt nu over het hoofd gedragen. Wanneer men het haar bedekt, vraagt men respect voor de getrouwde status.

Sjeitel mooier dan eigen haar
Is een sjeitel niet vaak veel mooier dan het eigen haar? Het gaat om de geest tegenover de letter van de wet, lijkt het wel. Ook getrouwde vrouwen mogen er goed uitzien. Misschien moeten ze er wel goed uitzien. Nergens in de Tora wordt verboden om er aantrekkelijk uit te zien maar onnodig veel aandacht trekken, is te veel van het goede. Het ideaal wordt benaderd wanneer de innerlijke schoonheid in uiterlijke spiritualiteit opgaat.
Zowel de omgeving als zijzelf realiseren zich, dat de sjeitel (pruik) niet haar eigen haar is. Ze bedekt haar haar voornamelijk voor zichzelf als uiting van haar zelfbewuste, nieuwe status. Hetzelfde geldt eigenlijk voor make-up. Jodendom verbiedt zeker niet om zich op te maken. Wanneer een man het prettig vindt dat zijn vrouw er opgemaakt uitziet, is dit geen gebrek in zijn liefde voor haar. Een vrouw zou zelfs kunnen redeneren dat ze met of zonder make-up qua buitenkant toch niet dezelfde is als ze zich innerlijk voelt. Ouder worden kunnen we niet tegenhouden. Hoewel velen met facelift na facelift de uiterlijke ouderdomsverschijnselen proberen te bestrijden, gaan we via de ouderdom langzamerhand over naar een volgend stadium in ons leven waar we alleen nog maar ziel zijn.

Naar binnen kijken
Zou het niet beter zijn als we in plaats van meer juist minder kleren zouden gaan dragen, zodat we eraan gewend raken en niet meer door ons lichaam van de wijs gebracht worden? Dit voorstel gaat voorbij aan de essentie van tsenioet. Tsenioet wil juist dat we naar binnen kijken, terwijl het streven naar zo min mogelijk kleding ons totaal ongevoelig wil maken voor de speciale kwaliteiten van intimiteit. In onze meest intieme relaties willen we een speciaal gevoel houden. Onze gevoeligheid voor onze natuurlijke gevoelens is te belangrijk om zomaar op te geven. Gevoeligheid voor het speciale van elkaars lichaam houdt het huwelijk fris en is één van de neveneffecten van tsenioet. Daarom gaan we niet naar gemengde stranden. Daar verliezen we elk gevoel voor de specifieke intimiteit van elkaars lichaam. Daarom kan ingetogenheid en tsenioet binnen het huwelijk enigszins losgelaten worden, want in een goed huwelijk zien de echtgenoten elkaar als een éénheid van lichaam en geest. Intiem contact bevestigt juist de geestelijke band tussen man en vrouw en is hiervan soms de krachtigste expressie.

To be
Tsenioet benadrukt ook nog enkele andere gedachten. We zijn meer dan dat we hebben maar we zijn ook meer dan we doen. Onze essentie wordt niet gedefinieerd door onze prestaties, alhoewel onze maatschappij ons daar vaak op lijkt af te rekenen. Wanneer we doorlopend willen opvallen, raken we verslaafd aan de aandacht van anderen. Dat gaat ons leven beheersen en bepaalt ons eigenbeeld. Wanneer we werkelijk interessante mensen willen ontmoeten, verliezen we niets wanneer we wat minder aandacht voor onszelf vragen. Iedereen twijfelt wel eens aan zichzelf op een gegeven moment. Deze innerlijke onzekerheid proberen we te compenseren door externe bevestiging te krijgen. Tsenioet betekent zekerheid. Wanneer je werkelijk overtuigd bent van je eigen normen en waarden, hoef je geen bevestiging van buiten. Wanneer we onszelf definiëren als onze carrière, naar ons vermogen, in onze academische prestaties of politieke invloed, rennen we weg voor ons ware ik. Bij mannen gebeurt dit vaak: ze worden een succesobject, een foute identiteit omdat de werkelijke verworvenheid op spiritueel terrein ligt.

Valse identiteit
Een valse identiteit wordt ook wel eens opgebouwd door lid te worden van allerlei idealistische bewegingen. Daar moet dan het zelfgevoel vandaan komen, niet zozeer van ‘wat ik presteer’ maar meer van ‘waar sta ik achter’ en ‘wat ondersteun ik’. Maar ook dit is geen echte essentie van de persoonlijkheid. Hoe toegewijd en idealistisch de supporter van de nieuwste milieubeweging ook moge zijn, ‘Weg met de atoombom’ kan geen nieuwe identiteit worden in plaats van de eigen essentie. Al die prachtige -ismen en idealen dienen vrijwel altijd het lichamelijk welzijn van de wereldburgers. Geen honger en geen discriminatie is nooit een doel op zichzelf. Goede doelen kunnen inderdaad bijdragen aan de betekenis van ons leven maar de essentie van ons wezen kunnen ze nooit worden. Willen wij de wereld veranderen, dan moet er op alle niveaus iets gebeuren. Om te beginnen bij onszelf. Willen we blijvende waarden vestigen dan moeten we beginnen met ons eigen wezen.

Vroeg begin, is half werk
Reeds in onze jeugd wordt ons bijgebracht waar het werkelijk om draait. Wanneer we kinderen waarderen omdat ze mooi zijn of goeie cijfers op school halen, een superster of fantastische atleten zijn, benadrukken we de verkeerde idealen. Wanneer we daarentegen kinderen voor hun goede eigenschappen, hun tsedaka (liefdadigheid) of geestelijke verheffing bejubelen, ontstaat er een totaal ander zelfbeeld. In diepste wezen betekent tsenioet, dat je beseft dat je diepste kernwaarde is, dat je doorlopend een beter mens probeert te zijn door dichterbij G’d te komen. Omdat de echte kern van onze ziel een stuk G’ddelijkheid is, is dit onze ware identiteit. Ons diepste wezen willen we liever niet met anderen delen. Je voelt intuïtief aan, dat er ergens discretie en een bepaalde reserve past binnen hetgeen je in je eigen nesjama wilt ontwikkelen. Wanneer iedereen om je heen je vertelt wat voor goede daden je vandaag weer gedaan hebt, zet je een vraagteken bij de spiritualiteit van je eigen doen. Wanneer je iedereen luidkeels vertelt, dat je een ‘geestesverschijning’ bent, verbreek je de privacy die past bij geestelijk hoogstaande personen.

Teruggetrokken
Ons diepste wezen laat zich niet zo makkelijk ‘veruiterlijken’ omdat dit de kern van ons wezen vormt. Een nep-spiritualist wil aandacht. Een echte nesjama wil zo dicht mogelijk bij zichzelf blijven. De ware, grote Joodse leiders waren altijd teruggetrokken mensen, die aanhangers om zich heen verzamelden omdat die van nature aanvoelden dat hier de werkelijke spiritualiteit wachtte. Daarom wordt bij ons het uitvoeren van `goede daden in stilte’ bijzonder gewaardeerd. De hoogste vorm van liefdadigheid wordt in het geheim uitgevoerd. Alleen dan doen we het voor de zaak zelf, niet om extra gewaardeerd te worden. Wanneer je alleen naar binnen gericht bent, wil je dat G’d de enige is die van je daden op de hoogte is en ze waardeert. Spirituele schoonheid is dat niemand hoeft te weten hoe goed je van binnen bent. Integriteit en innerlijke schoonheid gaan hand in hand. Ingetogen mensen stralen een bepaalde bescheiden zelfgenoegzaamheid uit. Zij weten wat ze te geven hebben en realiseren dat het af en toe nodig is om dat ook te tonen. Tot dan houden ze het voor zichzelf.

De stem van een vrouw
Kol isja (de stem van een vrouw) is een uitzondering op de regel dat tsenioet voornamelijk door de vrouw voor de vrouw wordt gedaan. Technisch gezien is de kol isja gericht op mannen: mannen mogen vrouwen niet horen zingen en daarom zullen orthodoxe vrouwen niet in hun aanwezigheid een lied inzetten. Velen ervaren zang als een sterke uiting van hun geestelijke band met G’d en het universum. Moeten wij onze eigen gevoelens onderdrukken om anderen te plezieren en het hun naar de zin te maken? Toch benadrukt dit ook weer een andere belangrijke oriëntatie: gericht zijn op anderen. Dit kan met wrok gebeuren maar ook als een gevoel van werkelijk geven. Geven is overal aanwezig in tsenioet maar kol isja is de lakmoesproef van het ware altruïsme in het Joodse leven. Altijd kan er wel een oplossing worden gevonden: de mannen verdwijnen even uit de zaal wanneer de vrouwen willen zingen.

Zelfbeperking
Wanner je bereid bent om je zelf te beperken om anderen te beschermen of om te voorkomen dat anderen iets fout doen, verdien je veel religieus krediet. Misschien is het geen toeval dat we juist in onze tijd, waarin we neigen om alles lichamelijk te definiëren en er sprake is van veel opgeklopt narcisme en egocentriciteit, veel frustraties in de man-vrouw relatie tegenkomen. Hoe meer we zelf in het centrum van ons leven staan, hoe meer wij er toe geneigd zijn om anderen te zien als middel voor de bevrediging van onze eigen behoeften: wat kan de ander voor mij betekenen? Hoe oppervlakkiger en egoïstischer we worden, hoe minder goed wij in relaties zijn.

Zoektocht naar de kern
Dat wat wij het moeilijkst vinden, is meestal het meeste waard. Verborgen schatten hebben een magische aantrekkingskracht. Wanneer je voor alles en iedereen openstaat, is contact met jou niet werkelijk waardevol. Maar wanneer je een beperkt aantal mensen langzamerhand laat ontdekken wie je bent, wordt je meer geapprecieerd. De behoefte die wij in aardse zin voelen om onbekende plaatsen te bezoeken en onbekende mensen te ontmoeten, is eigenlijk een uiting van een veel dieper verlangen. Uiteindelijk willen we de werkelijke, verborgene achter de wereld ontdekken: G’d. G’d zit verborgen in ons maar het G’ddelijke in de mens moet geactiveerd worden om naar buiten te komen, de verborgene die de essentie vormt van ons leven.

©Dayan mr. drs. R. Evers